Cukrzyca jest przewlekłym schorzeniem, którego przyczyną jest zaburzenie wydzielania insuliny. Za mała ilość insuliny w organizmie powoduje zaburzenia w zakresie wykorzystania glukozy przez komórki organizmu, co powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi (hiperglikemię) oraz wydalanie glukozy wraz z moczem.

PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA CUKRZYCY

Genezą występowania cukrzycy nie została do tej pory jednoznacznie wyjaśniona. Zasadniczą rolę w jej tworzeniu mają czynniki genetyczne oraz środowiskowe. Zaburzenia gospodarki węglowodanowej typu cukrzycy wynikają z małej ilości insuliny w organizmie, a zatem niedoborem hormonu wytwarzanego przez komórki beta wysp trzustkowych.

Brak insuliny powoduje, że przemiana glukozy w organizmie zostaje upośledzona. Przede wszystkim za małe jest przenikanie glukozy przez błony komórkowe do wnętrza komórek, aktywowanie jej różnorakich przemian wewnątrzkomórkowych, a także błędny współudział w syntezie białek i hamowaniu procesów rozkładu tłuszczów. Glukoza to substancja, która ma podstawowe znaczenie w organizmie, jest głównym, łatwo dostępnym źródłem energii. Stąd też zaburzenia w jej przemianach mają ogólnoustrojowe następstwa. Cukrzycę – ze względu na rozpowszechnienie oraz obserwowaną wciąż narastającą częstość – uważa się obecnie za chorobę społeczną.

Częste pojawiania się cukrzycy stanowi ważny problem socjologiczno-społeczny, gdyż od momentu rozpoznania leczenie cukrzycy trwa praktycznie całe życie. Odpowiednie prowadzenie leczenia i dyscyplina chorego umożliwia utrzymanie dobrej, pełnej sprawności życiowej i indywidualnej satysfakcji z życia. Społeczną wagę tego problemu ilustrują dane statystyczno-epidemiologiczne, według których liczba osób chorujących na cukrzycę w Polsce wynosi około miliona ludzi, spośród których ponad 200 000 wymaga codziennego podawania insuliny.

Cukrzyca w dużym stopniu zależy od wieku, środowiska oraz predyspozycji genetycznych. Ryzyko zachorowania na cukrzycę znacznie zwiększa wraz z wiekiem. Dotyczy to szczególnie cukrzycy typu II, która charakterystyczna jest u osób starszych. W świetle wspomnianych badań, przeprowadzonych dla Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej, wśród osób młodocianych (wiek 14–20 lat) częstość występowania cukrzycy wynosiła ok. 0,4%, a u osób powyżej 60 roku życia była ona ponad 10-krotnie wyższa.

CUKRZYCA – OBRAZ KLINICZNY

Wyróżniamy następujące typy cukrzycy:
• typ I, czyli cukrzycę pierwotną, wieku młodzieńczego, insulinozależną,
• typ II, czyli cukrzycę wieku dojrzałego, insulinoniezależną.

Oba wymienione powyżej typy cukrzycy nazywać można cukrzycą jawną.

Zaburzenie gospodarki węglowodanowej jest również charakterystyczne, ponieważ jest uchwytne właściwymi testami laboratoryjnymi, określanymi stanem nietolerancji glukozy lub po prostu cukrzycą utajoną. Stan taki, poza dietą ograniczającą cukry, nie wymaga leczenia lekami przeciwcukrzycowymi. W powstawaniu cukrzycy typu I istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne oraz nabyte mechanizmy immunologiczne (wywoływane m.in. zakażeniami wirusowymi), ukierunkowane na niszczenie wspomnianych komórek beta wytwarzających insulinę, a znajdujących się w wyspach trzustkowych, oraz wpływy toksyczne. Cukrzyca typu I występuje najczęściej w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym.

Ryzyko cukrzycy typu II uwarunkowane jest przez:

• wiek,
• czynniki genetyczne oraz środowiskowo-ustrojowe, jak np. otyłość, nowotwór trzustki, stany zapalne, marskość wątroby czy związki chemiczne, które powodują, że czynność komórek wytwarzających insulinę zostaje zaburzona.

Cukrzyca typu II to najczęstsza postać tej choroby i stanowi ok. 80–90% wszystkich przypadków cukrzycy. Chorują na nią głównie dorośli, zazwyczaj po 40 roku życia, sprzyja przewlekłym, trudno gojącym się, nawracającym stanom zakaźnym (ropnym).

OBJAWY CUKRZYCY

Z powodu braku insuliny w organizmie utrudnione jest przechodzenie glukozy z krwi do komórek. Dlatego jednym z głównych jej objawów jest bardzo wysokie stężenie glukozy we krwi. Jako niewykorzystana gromadzi się ona w nadmiarze również w innych płynach oraz w przestrzeni międzykomórkowej. Efektem znaczniejszego zwiększenia stężenia glukozy we krwi jest nie spotykane w warunkach fizjologicznych przenikanie glukozy do moczu, czyli cukromocz. Zjawisko to nazywamy także glikozurią.

Zaburzenia przemiany glukozy powodują kłopoty w przemianie lipidowej, czyli tłuszczowców. W przypadku niedoboru insuliny i braku możliwości wykorzystynia glukozy jako źródła energii dochodzi do nadmiernego rozkładu tłuszczów i zwiększenia stężenia produktów ich przemiany w postaci szkodliwych związków chemicznych, zwanych ciałami ketonowymi. Wspomniany nadmiar ciał ketonowych powoduje zakwaszenie organizmu (tzw. kwasicę cukrzycową) oraz wpływa niekorzystnie (toksycznie) na ośrodkowy układ nerwowy. Podczas analizy moczu stwierdza się wówczas obecność w nim acetonu jako wyraz kwasicy i nadmiaru ciał ketonowych w organizmie.

Konsekwencją tych biochemicznych przemian jest duże pragnienie (picie nawet kilkunastu litrów napojów na dobę) oraz znaczne zwiększenie dobowej objętości wydalanego moczu. Organizm musi rozpuścić w czymś ilość nie wykorzystanej glukozy, a następnie wydalić na zewnątrz w postaci wielomoczu. Przy ograniczeniu więc podaży płynów w cukrzycy dochodzi do odwodnienia tkanek organizmu i ubytku masy ciała.

Cukrzycę można więc podejrzewać u osób, u których występuje wzmożone pragnienie i duża ilość oddawanego moczu na dobę.

Innym negatywnym skutkiem zaburzeń jest zły wpływ na śródbłonki naczyń krwionośnych, sprzyjający szybszemu rozwojowi zmian miażdżycowych oraz zaburzeniom w ukrwieniu różnych tkanek i narządów.

Dalszymi objawami, które sugerują cukrzycę jest postępująca utrata masy ciała i odwodnienie, postępujące osłabienie, obniżona odporność organizmu w postaci nawracających infekcji i zmian ropnych skóry, szybko postępujące upośledzenie wzroku, dokuczliwy świąd w ujściu cewki moczowej (niekiedy także żołędzi u mężczyzn, a warg sromowych u kobiet) itd.

Z powodu zaawansowanych zmian naczyniowych i neurologicznych u pacjentów z cukrzycą, szczególnie w wieku starszym, możemy zaobserwować zaburzenia ukrwienia (uczucie oziębienia stóp), bóle kurczowe łydek przy chodzeniu oraz zaburzenia czucia powierzchniowego kończyn dolnych, tzw. dwufazowe oddawanie moczu oraz osłabienie erekcji i potencji u mężczyzn.

Wynikiem postępujących zmian naczyniowych w kłębuszkach nerkowych jest rozwijająca się z biegiem lat niewydolność przesączania nerek. Wysoka temperatura, zakażenia, zabiegi operacyjne lub inne urazy zazwyczaj nasilają omawiane zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Jako wyraz pogłębiających się zaburzeń biochemicznych występują:

• nudności,
• wymioty,
• czasem bóle brzucha,
• pogłębiająca się senność aż do stanu śpiączkowego włącznie itp.

Tylko lekarz może zdiagnozować cukrzycę. Podstawą jest potwierdzenie objawów, m.in.: wysokie stężenie glukozy we krwi, cukier w moczu. Jeżeli chodzi o kwasicę moczu można wykazać również ciała ketonowe, takie jak np. aceton.

LECZENIE CUKRZYCY

Leczenie cukrzycy jako choroby przewlekłej jest czasochłonne, aby osiągnąć pomyślne wyniki potrzeba ścisłej oraz świadomej współpracy pacjenta z lekarzem.

W leczeniu cukrzycy dysponuje się:
• insuliną (insulinami), która ma uzupełniać jej niedobory w organizmie drogą wstrzyknięć,
• lekami doustnymi, które pobudzają wewnątrzustrojowe komórki beta wysp trzustkowych do wytwarzania własnej endogennej insuliny.

Leczenie cukrzycy jest wciąż jeszcze leczeniem objawowym.

Celem długotrwałego leczenia cukrzycy jest:

• dobre samopoczucie chorego,
• uzyskanie tzw. normoglikemii – fizjologiczny poziom glukozy we krwi,
• pomoc w uzyskaniu możliwości realizacji osobistych celów i zamierzeń chorego,
• uzyskanie możliwości realizacji społecznych aspiracji cukrzyka.

Długotrwałe leczenie cukrzycy polega na:
• odpowiedniej diecie,
• leczenie hipoglikemizujące,
• psychoterapia pacjenta, w celu zaakceptowania przez niego choroby,
• leczenie odpowiednim wysiłkiem fizycznym w celu zwiększenia przemiany materii i tym samym większego spalania węglowodanów,
• kształcenie zdrowotne mające pomóc samodzielnemu kontrolowaniu przez oznaczenie poziomu glukozy we krwi i zawartości cukru w moczu (tzw. glikozurii) przez samych chorych w domu za pomocą suchych testów papierkowych.

Stany:

• zakaźne,
• zapalne,
• gorączkowe,
• zabiegi operacyjne itp.,

zwiększają zaburzenia gospodarki węglowodanowej. Dlatego w tym okresie konieczny jest szczególny nadzór chorego, wykonywanie często kontrolnych badań laboratoryjnych i pewnie zmiany w dawkowaniu insuliny. Po pobraniu insuliny pacjent powinien bezwzględnie spożyć przewidziany posiłek. Jeśli takiej możliwości nie ma (np. musi pozostać na czczo do badania), to lepiej wyjątkowo tej jednej dawki insuliny nie pobierać lub ją opóźnić.

Chorzy z cukrzycą typu II (tzw. insulinoniezależną), w miarę krótko trwającą, o małym zapotrzebowaniu na insulinę, mogą stosować któryś preparat doustny zamiast insuliny. Przyjmowanie leków doustnych zamiast insuliny, rodzaj preparatu oraz zasady dawkowania ustala każdorazowo lekarz.

Preparaty te mają m.in. aktywować nie zniszczone komórki beta trzustki do wytwarzania endogennej insuliny, a także i tkankowe wykorzystanie insuliny w procesach przyswajania i w metabolizmie komórkowym glukozy. W okresach zakażenia i stanach zapalnych, przygotowaniu lub osłonie zabiegów operacyjnych itp., zaleca się okresowe zmienianie leków doustnych na insulinę. Zmiany leków może dokonać jedynie lekarz.

Różne stany powodujące cukrzycę potrzebują nadzoru lekarskiego, szczególnie częstego monitorowania stężenia glukozy we krwi i moczu oraz bardzo częstej korekty przez lekarza dawek stosowanych leków. Doprowadzają one zazwyczaj do „rozregulowania” cukrzycy. Tak np. zakażenia ropne zwiększają znacznie zapotrzebowanie na insulinę, gdyż produkty rozkładu ropy unieczynniają insulinę.

U kobiet w ciąży przebieg cukrzycy jest gorszy. Kobiety ciężarne muszą być pod szczególnym nadzorem i poddawać się częstej kontroli. Rodzą zwykle dzieci stosunkowo duże. Noworodkom kobiet z cukrzycą należy zapewnić szczególną opiekę pediatry ze względu na zmniejszoną odporność. Stąd porody kobiet chorujących na cukrzycę powinny się zawsze odbywać na oddziałach położniczych.